Abanoz

ABANOZ, (yunanca. ebonos ’dan). 1. Diospyros cinsinden abanoz ağaçlarının siyah renkli ya da siyah damarlı, ince dokulu, sert ve ağır odununa verilen genel ad.  — 2. Bir pelesenk olmasına karşın, ince dokusu ve koyu renginden dolayı Dalbergıa melanoxylon türünün odununa verilen ad. (Senegal abanozu, mozambik abanozu.) — 3. Yeşil abanoz, tropikal Amerika'da yetişen bir cins abanozun esmer zeytin renginde, oldukça ince dokulu, çok sert ve çok ağır odununa verilen ad. Doğramacılıkta, marangozlukta, travers ve deniz taşıtları yapımında, su içi işlerde ve mobilyacılıkta kullanılır. (Tabebuia cinsi; acemborusugiller familyası.) [Eşanlamlısı. İPE.]
 —    Abanoz,bıçakçılık,fıçıcılık,tornacılıkta; oyun takımı (satranç, domino), büro eşyası, isteka, üflemeli çalgı, piyano tuşu, çekmece yapımında; ince marangozlukta ve kakmacılıkta kullanılır. Modern mobilyacılıkta, daha açık bir zemin üzerinde koyu kahverengi damarlarla belirginleşen macassar abanozu dışında, abanoz kullanımı yaygın değildir. XIII. yy.'dan bu yana, az bulunur ve değerli bir ağaç olarak kabul edilen abanoz, çekmece, yazı takımı, bıçak sapı, dama, satranç yapımında kullanılmaktadır. Avrupa'da XIV. yy'da küçük mobilya yapımında abanozdan yararlanılmaya başlandı. Önemli sayılabilecek abanoz mobilyalar, genel olarak ve yaygın bir biçimde, ancak XVI. yy.’ın sonunda ortaya çıktı, ince kaplama tahtası haline getirilen abanoz, değerli ve ustalıklı kaplamacılığı geliştirdi, bu da ince marangozluğun başlangıcı oldu. Abanoz yazı masaları, XVII. yy. boyunca özellikle Fransa'da çok yaygındı. Bu masaların en sadeleri tümüyle siyah, kabartma ve oymalarla kaplı, silmelerle bezeliydi; bazılarının kenarları fildişi ya da kalayla işli, akik süslüydü; ayrıca kapak ve çekmecelerin ince resimlerle süslenmiş olanları da vardı. XVIII. yy.'da getirtilmeye başlanan maun ağacı abanozun yerini aldı ve abanoz artık yalnız kakmalarda zıh olarak kullanılır oldu.
 —    Halk hekimliği. Abanoz ağacının diospyros türlerinin dal ve gövde odunu haşlanarak dıştan, özellikle göz iltihaplarında, antiseptik ve yara iyileştirici olarak kullanılır. Diospros lotus L. türünün odunundan (karahurma) elde edilen dekoksiyon kanı temizler. Trabzon hurması da denilen Diospyros kaki L. türünün meyveleri de peklik yapar.

♦    sıfat. 1. Abanoz kerestesinden yapılan şey için kullanılır: Abanoz masa. — 2. Parlak siyah; çok sert: Abanoz saçlarını omuzlarına dökmüş bir kız. Tahtalar abanoz gibiydi. — 3. Abanoz kesilmek, siyahlaşmak; sertleşmek. Abanoz yürekli, acımasız kimseler için söylenir: Abanoz yüreklinin biridir o, böyle şeylere üzülmez.

 —    Abanoz, eş kökenli. 1. Siyah damarlı ya da siyah renkli odunu olan birçok ağacın genel adı. 2. Yalancı abanoz, sarısalkım ağacının (cytisus) öbür adı.
     Abanoz ağaçları'nn çoğu diospyros türüne girer. Ekvator Afrika'sında, Madagaskar’da ve Güney-Doğu Asya’da yetişen kimi türlerinden kara kehribar gibi som siyah bir odun elde edilir. Kimi türlerinin odunuysa az çok ayrık damarlıdır (mermer damarlı abanoz: coro-mandel abanozu, macassar abanozu).